اخلاق در حوزه عمومی

"اگر در ایران خواهان تبیین بحث روشنگری و دموکراسی و حتی جمهوری هستیم، باید این شجاعت نظری را داشته باشیم که به‌جای سخنان مبهم و استدلال اخلاقی درباره بحران معنویت یا طرح مسأله اخلاق‌ستیزی در ایران، درک خود را از مفهوم فضیلت، به مثابه نوعی نهاد مهم مدنی مطرح کنیم و سپس به این پرسش‌های اساسی پاسخ گوییم:
آیا ما به پدیده فضیلت مدنی، به‌صورت یکی از ارزش‌های اساسی روشنگری و دموکراسی باور داریم؟ و اگر پاسخ مثبت است، حاضریم تساوی همه‌ی شهروندان ایران را از منظر حقوقی به منزله فضیلتی دموکراتیک قبول کنیم؟ اگر چنین باشد، آن‌گاه می‌توان بحث‌های مشخصی را درباره بومی کردن دموکراسی یا مدرنیته ایرانی پیش نهاد."

از کتاب "اخلاق در حوزه عمومی"، علی میرسپاسی، صص 22 و 23، نشر ثالث، 1388

"محرم" به مثابه "فرهنگ"

به نظرم روشنفكرها و مصرف‌كنندگان كالاي روشنفكري در ايران، غالبن نگاه بدبينانه و غيرمنصفانه‌اي نسبت به مراسم محرم داشته‌اند.
چه بخواهيم و چه نخواهيم بايد قبول كنيم كه سنت محرم، بخش مهم و انكارناپذيري از فرهنگ ايراني شده است. از اين رو معتقدم ما بايد سنت محرم را به مثابه يك "فرهنگ" در نظر بگيريم، و آن را به "عقيده" فرونكاهيم. نقد فرهنگ بسيار پيچيده‌تر از نقد عقيده است. هنگامي كه عقيده‌اي را مورد نقد قرار مي‌دهيم، مي‌توانيم اميدوار باشيم كه در انتهاي نقدمان به خودمان اجازه دهيم كه – تحت يك متدولوژي مشخص - در مورد "درست" يا "غلط" بودن آن عقيده اظهار نظر كنيم. اما نقد فرهنگ داراي پيچيدگي‌هاي بيشتري است. فرهنگ چيزي بيشتر و فراتر از درست يا غلط بودن است. گفتن اينكه فلان مراسم (مثلن محرم و يا چهارشنبه‌سوري) غلط است و كساني كه در اين مراسم شركت مي‌كنند كارشان اشتباه است، به همان اندازه بي‌معني و نسنجيده است كه بگوييم فلان لباس غلط است و پوشيدنش كار اشتباهي است!
اگر دموكراسي‌خواهان ايراني بر سر لزوم حفظ استقلال نهاد دین و نهاد حکومت نسبت به یکدیگر به توافق رسيده باشند، آنچه بايد برايشان داراي اهميت اساسي باشد، نه برگزاري يا عدم برگزاري مراسم ديني، بلكه ميزان وابستگي اين مراسم و برگزاركنندگانش به حاكميت است.
مردم شهرهايي مثل اردبيل، زنجان، اهواز و ... به خاطر حفظ سنت‌هاي بومي‌شان در مراسم محرم، مجال چنداني به نهادهاي حكومتي نداده‌اند كه در برگزاري مراسم‌شان نفوذ و جايگاه خاصي پيدا كنند. همچنين طبق مشاهدات ميداني‌اي كه در ايام محرم در شهر تهران داشته‌ام، به‌نظرم مي‌رسد طي سال‌هاي اخير به تدريج از سهم و نفوذ حكومت در برگزاري مراسم محرم كاسته شده و مردم به سمت هيأت‌هاي مستقل و مردمي گرايش بيشتري پيدا كرده‌اند. اطلاع چنداني از وضعيت ساير شهرها ندارم؛ اما در كل اميدوارم هر چقدر كه مي‌گذرد، نفوذ حاج منصورها و سعيد حداديان‌ها در مراسم مذهبي كمتر و كمتر شود.

(عکس مربوط به حضور زنده یاد محمد مختاری در هیأت عزاداری محل‌شان است.)